Η μουσική λογίζεται ως η έκφραση βιολογικών, συναισθηματικών, γνωστικών και πνευματικών λειτουργιών, ενταγμένων σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο (McClelland, 1997)˙ αποτελεί τμήμα του κοινωνικού ιστού όπου λειτουργεί ως εκφραστής ιδεών εντός και εκτός ενός πολιτισμού και συνδέεται με την ανθρώπινη εμπειρία (Edwards, 2011). O McClelland (1997) χαρακτηριστικά αναφέρει:
(…) η μουσική είναι η αντανάκλαση των βιολογικών λειτουργιών της αναπνοής και του σφυγμού, εκφράζει μια συναισθηματική στάση, διαθέτει λογική οργάνωση του μοναδικού της υλικού και αποτελεί έκφραση διαπροσωπικής επικοινωνίας, στο πλαίσιο πολιτιστικά προσδιορισμένων παραμέτρων (σ.127).
Επιπλέον, η μουσική επικοινωνεί νοήματα, τα οποία αναφέρονται στον εξωμουσικό κόσμο των συλλήψεων, ενεργειών, συναισθηματικών καταστάσεων και του χαρακτήρα (Meyer, 1956). Η ακρόασή της είναι ακουστική, συναισθηματική, αλλά και κινητική εμπειρία. Ο Nietzsche γράφει: «Ακούμε τη μουσική με τους μυς μας» (σε αναφορά του Sacks, 2011, σ. 16). Ωστόσο, «αυτό το πράγμα που λέγεται ΄΄μουσική΄΄ ασκεί με κάποιον τρόπο επίδραση στους ανθρώπους και διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στη ζωή τους» (Sacks, 2011).
Η μουσική δρα υπόρρητα στις συνειδητές και μη συνειδητές πλευρές του μυαλού˙ οι μη συνειδητές επιδράσεις είναι εμφανείς στην απελευθέρωση συναισθημάτων, την απώλεια επαφής με την πραγματικότητα και την παραγωγή φαντασιώσεων (Mitchell, 1951). Διευκολύνεται έτσι η είσοδος προς το ασυνείδητο, εκεί όπου τα συναισθήματα και άλλες σημαντικές εμπειρίες του ατόμου έχουν απωθηθεί (Bonny, 1999). Σύμφωνα με την Langer (όπως αναφέρεται από τους Degmečić, Požgain, & Filaković, 2005) η μουσική εκφράζει εκείνα τα συναισθήματα, τα οποία το άτομο δεν θα μπορούσε να τα εκφράσει διαφορετικά, εμπειρίες οι οποίες είναι μη γλωσσικές και μη λεκτικές όπως ο σωματικός ρυθμός καθώς και άλλες εμπειρίες που παραμένουν αγκιστρωμένες στην πρώιμη παιδική ηλικία του ατόμου όπως επίσης στο ασυνείδητο και στα τραυματικά βιώματα. Η μουσική ενστικτωδώς χρησιμοποιείται ως μέσο κάθαρσης, το οποίο διευκολύνει την πυροδότηση καταπνιγμένων και απωθημένων επιθυμιών. Όσοι ακούνε αλλά και όσοι παίζουν μουσική βιώνουν τις προσωπικές τους συγκρούσεις ως μουσικό καθρέφτισμα, με τη μουσική δομή να υποστηρίζει και να εμπεριέχει τα έντονα συναισθήματα τους (Lefevre, 2004). Όταν η μουσική «συγκινεί», σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να βρει σε αυτήν ένα κομμάτι του εαυτού του, το οποίο είναι φορτισμένο με σημασία και νόημα από τις μέχρι τώρα εμπειρίες του.Ο Tarasti (σε αναφορά των Degmečić, Požgain, & Filaković, 2005) προτάσσει: «Η μουσική είναι μέσα μου και ακούω τον εαυτό μου όταν ακούω μουσική» (σ.288). Ο Sacks (2011) παραθέτει τα λόγια του Schopenhauer:
Το άφατο βάθος της μουσικής, τόσο κατανοητό και ταυτόχρονα τόσο ανεπίδεκτο εξήγησης, οφείλεται στο γεγονός ότι αναπαράγει όλες τις συγκινήσεις της πιο μύχιας ύπαρξής μας, αλλά τελείως έξω από την πραγματικότητα και πολύ μακριά από τον πόνο της (…) Η μουσική εκφράζει μόνο την πεμπτουσία της ζωής και των συμβάντων της και ποτέ τα ίδια τα πράγματα (σ. 16).
Η μουσική, επομένως, συνδέεται άμεσα με τον άνθρωπο, τον ψυχισμό του και τη καθημερινή δραστηριότητά του. Η ψυχική κατάσταση κατά την οποία ακούει κανείς μουσική ή εκτελεί κάποια μουσική πράξη φαίνεται να συνδέεται στενά με τις συμβολικές διεργασίες του κάθε ατόμου, επιταχύνοντας και προάγοντάς τες (Degmečić, Požgain, & Filaković, 2005). Γι’αυτό ακριβώς το λόγο, η μουσική συσχετίζεται με τις διεργασίες του ονείρου και τις ονειρικές αναπαραστάσεις καθώς έχουν παρόμοιες ασυνείδητες δομές˙ συμπυκνώσεις, μεταθέσεις, αναπαραστάσεις, κ.ο.κ. (Bonny, 1999. Degmečić, Požgain, & Filaković, 2005). Συνεπώς, το υποκείμενο που ακούει, δημιουργεί και εκτελεί εμπράκτως μουσική μπορεί να χρησιμοποιήσει νοηματοδοτημένες μουσικές δομές προκειμένου να κατασκευάσει τον κόσμο του μέσα σε μία ολότητα γεμάτη νόημα και αρμονία (Degmečić, Požgain, & Filaković, 2005).
O Tomatis (1999) αναφέρει:
Στο σώμα, τα πάντα είναι τραγούδι και αρμονία. Όλα είναι μουσική, έστω και όταν το σώμα ελάχιστα αφήνεται να παρασυρθεί από την ουσία της ύπαρξής της, που είναι συνδεδεμένη με το τραγούδι της δημιουργίας (….) Τα πάντα είναι παλμός με τον ίδιο τρόπο που τα πάντα είναι ζωντανά. Και μία από τις εκδηλώσεις του ανθρώπινου σώματος είναι να φτάσει σε συντονισμό, σε αρμονία, σε θετική επαφή, με το περιβάλλον του (σ.56).
Η μουσική είναι ενέργεια που εκφράζει την ίδια τη ζωή˙ αναδύεται από τη σιωπή, ενυπάρχει και εξελίσσεται, καταλήγει και εντέλει βυθίζεται ξανά στη σιωπή. Ο McClelland (1997) παραθέτει τα λόγια του φιλοσόφου Meagher:
Κάθε φορά που παίζεται ένα μουσικό κομμάτι, ξαναγεννιέται σε μια νέα ζωή και κάθε φορά που αποτραβιέται στη σιωπή, πεθαίνει άλλον έναν θάνατο. Και κάθε φορά που ακούμε ένα μουσικό κομμάτι ξαναγεννιόμαστε και πεθαίνουμε πάλι μαζί του. Γιατί η μουσική μας, όπως και εμείς, είναι θνητή και πεθαίνει όταν τελειώνει, προσδοκώντας πάντα την αναγέννηση (σ.128).
[Απόσπασμα από την πτυχιακή εργασία της Μαρίας Σουρίδη: "Η Διεργασία του Πένθους σε σχέση με τη Μουσική· Μια Μελέτη σε Ενήλικο Πληθυσμό", Τμήμα Ψυχολογίας, Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]
Βιβλιογραφία
Bonny, H. L. (1999). Music and consciousness. Nordisk Tidsskrift for Musikkterapi, 8(2), 171-179.
Degmečić, D., Požgain, I., & Filaković, P. (2005). Music as therapy. International Review of Aesthetics and Sociology of music, 36(2), 287-300.
Lefevre, M. (2004). Playing with sound: the therapeutic use of music in direct work with children. Child & Family Social Work, 9(4), 333-345.
McClelland, R. (1997). Οι θεραπευτικές δυνάμεις της μουσικής: ιστορία, θεωρία και πρακτική. Αθήνα: Fagotto.
Meyer, L. B. (1956). Emotion and meaning in music. Chicago: The University of Chicago Press.
Mitchell, S. D. (1951). Music and psychological medicine. Proceedings of the Royal Musical Association, 77(1), 27-39.
Sacks, O. (2011). Μουσικοφιλία. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.
Tomatis, A. (1999). Το αυτί και η φωνή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.